woensdag 25 juni 2008

Twee bemoedigingsmomenten

Gisterenavond was het weer zover: bemoedigingsmoment voor families van dertig patiënten die tussen februari en mei van dit jaar op onze palliatieve dienst zijn overleden. Vier, vijf keer per jaar organiseren we dat, sinds meer dan tien jaar. Verpleger Eddy bracht nog eens een eigen verhaal: hoe een dode tak werd omgevormd tot een fluit waaruit 'leven makende' muziek voortkwam. Vrijwilligster Jo verhaalde voor de zoveelste keer het huzarenstukje om over elke overledene een fijnzinnig paragraafje te schrijven en voor te lezen. Een kleindochter van een overledene zong met een vriendin twee songs in a cappella, wat de stilte enkel verdiepte. 'Het is de stilte tussen de noten die van noten muziek maakt, net zoals het de spatie tussen woorden is die woorden tot (een) zin maakt', vulde ik aan in een meditatie over stilte. Het verbaast me telkens weer hoe het delen van verdriet toch bemoediging verwekt. Dat horen we toch in de reacties van de aanwezigen.

Deze avond terug een vergadering in het ziekenhuis: een informatieavond voor artsen naar aanleiding van het verschijnen van een deontologische code, wat nogal beroering had verwekt gezien dit zonder echte inspraak gebeurde wat betreft de concrete uitwerking. Het gesprek werd ingeleid door een 'externe expert in integriteitsmanagement'. In de uitwisseling werd niet alleen de onvrede geventileerd over het infantiliserend karakter van sommige concrete details, zoals het verbod om negatieve kritiek naar buiten te brengen. Wat mij vooral trof was dat langs vele monden en stiltes een diepe onvrede aan de oppervlakte kwam over de evolutie van het management van het ziekenhuis. De perceptie leeft dat 'de organisatie' (haar imago, haar integriteit etc) belangrijker wordt dan datgene wat zorgverleners individueel en als team nodig hebben om hun core-business - zorg voor patiënten - te kunnen vervullen. In zo'n context wordt een deontologische code niet ervaren als een hulpmiddel maar als een controle-instrument, en wordt ze tot bron van wantrouwen. Vroeger zwaaiden artsen de plak in een ziekenhuis, nu zijn het veeleer managers. Toch gaat het mij hier niet om een machtsstrijd. Ik kan alleen maar hopen dat deze bewogen avond ons terug mag voeren naar de basics. Maar wat daar ook moge van komen, het feit dat een gevoel dat sinds meer dan een jaar op mij weegt uitgesproken en gedeeld kon worden, ervaarde ik als heel troostend. Dat was een tweede, nu onverwacht 'bemoedigingsmoment' op twee dagen.

dinsdag 17 juni 2008

Zingen maakt gelukkig; dwingen maakt ongelukkig

Zingen maakt gelukkig. Dat is niet alleen een zin uit een psalm, en de titel van een liedboek, maar ook realiteit. Zo mocht ik het zondag nog eens ervaren met de UP-Cantorij van Leuven. In een grote, lichte ruimte zoals de Begijnhofkerk met voldoende mensen, in vier stemmen, goed begeleid en geleid, prachtige Oosterhuisliederen zingen tijdens een liturgie, dat maakt gelukkig. Dat verbindt. Dat is letterlijk en figuurlijk een verademing. Dat is geest en religie in een wereld die soms verstikkend werkt.

Dwingen maakt ongelukkig. Vandaag ontmoette ik de arts die recent door een rechter werd gedwongen om een medisch nutteloze kunstmatige beademing desgevallens uit te voeren bij een terminale kankerpatiënte indien een familielid dit zou eisen. In krantenartikels werd de arts met naam en toenaam genoemd en werd het strenge oordeel van de rechter ten aanzien van de 'menselijk onverantwoorde' houding van de arts flink onderstreept, evenals een vroegere zaak waarin de arts betrokken was - zonder te vermelden dat hij in die vroegere zaak volledig werd vrijgepleit. Maak het maar mee. Media kunnen een enorme dwang uitoefenen. Simpel machtsmisbruik.

Kom laat ons zingen. Zij het soms een klaaglied.

woensdag 11 juni 2008

Begrijpen, eerder dan begrepen worden

Deze avond hoorde ik op de televisie een flard van het fameuze gebed van Franciscus: 'Laat me meer zoeken om te begrijpen dan om begrepen te worden'. Merkwaardig, maar die zin kan een grote verademing en bevrijding betekenen wanneer je je onbegrepen voelt en je hoofd tolt van de zoektocht naar begrip en erkenning.

donderdag 5 juni 2008

Rituelen helen

'Straks is er de ziekenzalving', fluistert een patiënte mij gisteren toe. 'Om 18 uur'. Het klonk als iets belangrijks en iets feestelijks. 's Avonds - ik was het al vergeten - kwam ik eerder toevallig langs haar kamer. Haar neef, een witte pater, stond er in albe. Er waren heel wat familieleden. Het bed, waarin ik ze meestal aantref, was leeg. Ze zat in een zetel, niet in slaapkledij maar in 'gewone kledij'. 'Waar is de patiënt?' grapte ik, maar eigenlijk dit ook meer dan een grapje: dit ritueel gebeuren gaf haar toch een ander 'aanschijn'. En zo heeft haar neef haar gezalfd.

Een beetje verder vind ik een ongeneeslijke Afrikaanse oma. Ze spreekt enkel rwandees. Wij kunnen niet met haar praten als er geen tolkend familielid bij is. Ondanks haar eeuwige glimlach toch een beproeving voor haar en voor ons als team. Als ze me ziet lacht ze en grijpt mijn handen en armen vast en we omhelzen elkaar. Het is ondertussen een vast 'ritueel' geworden. Als je de taal helemaal niet kent, ben je echt overgeleverd aan het non-verbale, aan gebaren. Hoe vervelend ook, toch is het ook een weg om een andere taal te ontdekken. Gisteren was er een familielid dat kon tolken: 'Ze zegt dat zij geneest als de dokter haar vasthoudt (of is het omgekeerd?).' Rituelen helen.