zondag 20 juni 2010

'Wie zegt gij dat ik ben?'

‘Wie zegt gij dat Ik ben?’ is de zin die naar voor springt in het evangelie van deze zondag (Lucas 9,18-24). Ik wil ernaar kijken vanuit de evangelie tekst van Lucas maar ook vanuit de tekst van ons levenboek.

‘Wie zegt gij dat ik ben?’ is een vraag naar identiteit. In een cultuur waarin er meer dan in vorige generaties oog is voor de eigenheid van een persoon – ‘wie ben ik?’ - is de vraag zelfs verrassend actueel. ‘Wie zegt gij dat ik ben?’ wijst op een zoeken naar een identiteit… vanuit een dialoog. Naar die dialoog wil ik kijken: de ander vertelt mij wie ik ben. Als ik zo naar de evangelietekst kijk, betekent dit dat het hier niet zomaar gaat om Jezus die de leerlingen ondervraagt en die wacht op het juiste antwoord dat hij eigenlijk al weet – zo zijn we nochtans geneigd het verhaal te lezen - maar misschien eerder als het zoeken naar een antwoord dat hijzelf nog moet ontdekken in dialoog met zijn leerlingen. Het is dan ook geen toeval voor mij dat iets verder in datzelfde negende hoofdstuk van Lucas een scharnierpunt komt, namelijk vers 9.51: ‘Toen de tijd naderde dat hij zou worden weggenomen, koos Hij (Jezus) vastberaden Jeruzalem als reisdoel.’ Alsof het Jezus in die dialoog duidelijk is geworden wie hij is en vervolgens wat hij te doen heeft. Het is dus, geloof ik, niet zomaar een retorische vraag waar het antwoord evident is maar een echte vraag waar naar het antwoord moet gezocht worden. De verschillende evangelies zijn immers een zoektocht naar de betekenis van Jezus van Nazaret, en daar worden wel gelijkaardige maar geen gelijke antwoorden gegeven. Er is openheid en diversiteit omtrent de identiteit, en dat is een rijkdom.

Het valt me op in de tekst dat de vraag van Jezus naar zijn identiteit lijkt voort te komen uit zijn gebed: ‘Toen Jezus eens alleen aan het bidden was en zijn leerlingen bij Hem kwamen stelde Hij hun de vraag: “Wie zeggen de mensen dat Ik ben?” Zijn vraag komt als het ware uit de innerlijke dialoog met zijn Abba. Dan volgt de dialoog met de leerlingen: wat zeggen de mensen? Wat zeggen de media – wie is hij? ‘De mensen’ bepalen voor een stuk wie wij zijn, wat wij kunnen betekenen voor anderen: zo bij de verkiezingen - de nieuwe vlaamse leeuw. De mensen bepalen immers voor een stuk dat iemand een bepaalde rol dient te vervullen. Bij Lucas klinkt het: Johannes de Doper, Elia, een van de oude profeten… In onze identiteit worden we bepaald door modellen uit het verleden. Ook de evangelisten doen dat. Matteus bijvoorbeeld stelt Jezus voor als de nieuwe Mozes. En in het onmiddellijk hieropvolgend evangeliestukje, dat ook een antwoord is op de vraag ‘Wie ben ik?’, zal Jezus in de gedaanteverandering op de berg niet toevallig Mozes en Elia ontmoeten. Jezus staat in een traditie, komt niet zomaar uit de hemel gevallen.
‘Maar gij, die al een tijdje met mij meeloopt, wie zegt gij dat ik ben?’ Petrus: ‘De Gezalfde van God’, de door God gemasseerde, de Christus, de Messias. Mooi. Juist. Maar wat betekent dat? In de technische uitleg lees ik: ‘De messias is de door God gevolmachtigde redder en bevrijder’. In mijn woorden: degene waarop God stemt, die zijn stem krijgt en is. Degene die werkelijk verlossende waarde heeft. In elk geval wordt hier verwezen naar iets wat nog moet komen – in tegenstelling met de modellen uit het verleden - , in het verhaal: die betekenis moet zich nog ontvouwen. (Voor de joden bijvoorbeeld is de messias nog altijd niet gekomen.) Leg die betekenis dus niet zomaar vast: zwijg er voorlopig maar over; ‘de mensen zouden je niet willen geloven’; alsof de ‘st’ in het woord Christus tot stilte aanmaant: Chrisssssstus! (Messssias) Van het moment dat Petrus het zogenaamde juiste antwoord geeft (zonder natuurlijk te weten wat hij zegt, zoals het vaker gebeurt dat anderen ons de waarheid over ons zelf vertellen zonder het zelf te beseffen) verbiedt Jezus om erover te spreken. Des te meer daar Jezus vanuit zijn innerlijke dialoog het diepe vermoeden heeft dat zijn verlossende waarde te maken zal hebben met lijden, onbegrip en zelfs dood.

Te zijn wie Hij werkelijk is heeft te maken met lijden, afkeuring, dood en verrijzen. Hoe zo? ‘De Mensenzoon moet veel lijden…’ en degene die deze verlosser wil volgen, die dus ook verlossende waarde wil hebben voor anderen door te worden wie hij werkelijk is, ‘moet Mij volgen door zichzelf te verloochenen en door elke dag opnieuw zijn kruis op te nemen’. Hier verschijnt een ‘moeten’ in de zoektocht naar identiteit en ik weet niet of u mij hier nog zult kunnen of willen volgen. Het lijkt alsof we hier het spoor van Jezus wel moeten bijster geraken. We kennen immers het vervolg van zijn verhaal. Het lijkt het verhaal van een held, enkel weggelegd voor uitzonderlijke mensen; bovendien een lot dat we absoluut zelf niet zouden willen delen. Maar hoe kunnen we hierin dan een blijde boodschap lezen? Want dat is nog altijd de bedoeling.

‘De Mensenzoon moet veel lijden…’: ik denk dat je zou kunnen lezen: De Mens – met grote M – moet veel lijden. Hoezo? Lijdt hij omdat hij opkomt voor een grote zaak, zijn leven letterlijk geeft, op spectaculaire wijze, zoals Jezus van Nazaret? In de meeste gevallen niet. Neen, de Mens die werkelijk wil zijn wie hij au fond is, zal daar ook onder lijden. De Mens ontdekt immers dat hij of zij de eigen identiteit niet zelf bepaalt, dat hij of zij vaak iets of iemand anders blijkt te zijn / te worden dan hij of zij zou willen, dat de keuzes die innerlijke vrede geven niet evident zijn voor hem- of haar zelf. Het is alsof in mij Iemand Anders zegt wie ik ben, niet zelden tegen mijn spontane neigingen in.

Iemand kan een ander liefhebben maar ten koste van zoveel dat je er liever van af zou willen zijn – maar dan zou je jezelf niet zijn en daardoor ook niet verlossend voor anderen; iemand kan ontdekken homoseksueel te zijn en misschien willen zijn ‘zoals de meeste anderen’ maar dan zou ie zichzelf niet zijn en niet verlossend; iemand kan zich geroepen weten om celibatair te leven, niet omdat een Kerk dat vraagt maar omdat het vanbinnen zo moet en hij of zij zichzelf niet zou zijn; iemand kan een edele taak op zich nemen, niet ‘om een goed werk te doen’, maar omdat hij of zij daarin thuiskomt ondanks de zwaarte.

Christus lijkt me te zeggen: elke mens ontdekt in zichzelf als het ware iemand die je zegt wie je bent; je kan dit aanvaarden of niet aanvaarden. ‘Christus volgen’ betekent dan voor mij vanuit vertrouwdheid met beelden en woorden over Christus aanvaarden wie je ten diepste bent. En daardoor word je zelf een verlosser maar dat betekent dat je elke dag ‘jezelf te verloochenen’ hebt ttz dat je hebt af te wijzen wat je misschien wel zoudt willen zijn maar wat je niet bent; dat betekent dat je elke dag ’je kruis op te nemen hebt’, ttz het kruis van de persoon die je blijkt ten diepste te zijn. Ik ben niet zeker dat u mij hierin kunt of wilt volgen. Wel volgt volgens het evangelie nog een laatste woord in de reeks ‘lijden-verstoting-dood’, hoe hermetisch en ondraaglijk licht dat woord ook moge wezen: hij zei immers dat Hij zou verrijzen. Wordt dus vervolgd.

zondag 13 juni 2010

Als je wil zien en horen hoe we communiceren in palliatieve zorg

Op zondag 13 juni kan je, als je helemaal verzadigd bent van het verkiezingsnieuws, op Nederland 2 om 23.15 uur een 'LUX'-uitzending zien over mijn werk op de palliatieve dienst van het Jessa Ziekenhuis.

Het is de derde van vier uitzendingen waarin een brede, open benadering van euthanasie en andere beslissingen bij het levenseinde de rode draad vormt.De focus van 'onze' aflevering is op de communicatie met patiënt en familieleden. Een IKON-team filmde gedurende vier dagen: drie dagen werd beeld- en klankmateriaal verzameld omtrent zorg en beslissingen bij het levenseinde, op dag 4 kwam een lang interview met mij waarvan stukjes in 'voice off' te horen zijn. Langere stukken uit het interview zullen op Internet verschijnen en in 'Volzin', een magazine.

Het is dus geen uitzending over beslissingen. Je ziet en hoort hoe er samen gesproken wordt.

Bij het resultaat, dat ik voordien kon zien,had ik helemaal niet het gevoel dat er gemanipuleerd. De uitzending geeft goed weer hoe het eraan toe gaat, al blijft er natuurlijk nog veel buiten beeld.

De uizending wordt hernomen op zondag 20 juni om 11.30 uur. Ned 2.

Je kan de uitzending ook zien op www.luxmagazine.nl (derde aflevering).